W latach dziewięćdziesiątych nastąpił bardzo dynamiczny rozkwit prywatnego rynku związanego z bezpieczeństwem. Wtedy to swoją niszę odnalazły wszelkiego rodzaju firmy ochroniarskie, a także indywidualni specjaliści, tacy jak detektywi. Ze względu na to, że branża bezpieczeństwa wewnętrznego jest dość specyficzna i newralgiczna w kontekście stabilności funkcjonowania kraju i społeczeństwa, praca detektywa jest obłożona specjalnymi regulacjami. Szczegółowo jest to opisane w ustawie o usługach detektywistycznych z 2001 roku.
Nie ulega wątpliwości, że praca prywatnego detektywa jest dość specyficzna i tajemnicza, a większość ludzi nie zdaje sobie sprawy z tego, czym właściwie zajmują się prywatni detektywi. Jest to specjalność, która może przybrać różne formy działalności, gdyż zakres problematyki, którą mogą zajmować się detektywi, może zahaczać o różne branże. Trudno odpowiedzieć konkretnie na pytanie o to, czym właściwie zajmuje się pracownik biura detektywistycznego. Większość biur, agencji oraz osób pracujących indywidualnie świadczy szeroki wachlarz usług, ale można je rozróżnić ze względu na charakterystykę branży, wokół której się kręcą. Są to:
- detektywistyka gospodarcza,
- detektywistyka śledcza,
- śledzenie osób,
- sprawy karne,
- sprawy rozwodowe.
Jak widać, przeciętny detektyw może mieć klientów, którzy przychodzą do niego w różnych sprawach. Ze względu na tak szeroki wachlarz świadczonych usług, ustawodawca na początku tego tysiąclecia doszedł do wniosku, że ze względu na wyjątkową specyfikę tej pracy powinna ona być regulowana przez odpowiednie organy. Aktualnie każdy detektyw musi stosować się do powstałej w 2001 roku ustawy o usługach detektywistycznych, która co jakiś czas jest aktualizowana. Jest to podstawa prawna do świadczenia usług, która dokładnie opisuje zarówno przywileje, jak i obowiązki detektywów. Sam zawód wykonywany jest na podstawie posiadanej licencji detektywistycznej, bez której nie można świadczyć usług tego rodzaju. Ustawa jest na bieżąco nowelizowana, chociażby ze względu na rozwój nowych technologii i technologii informacyjnych, które znacząco zmieniły branżę śledczą. Nowe technologie odcisnęły największe piętno na sposobach przetwarzania danych osobowych oraz danych wrażliwych, co poniosło za sobą dodatkowe możliwości ich zdobywania. Trzeba pamiętać, że w Polsce obowiązuje ustawa o ochronie danych osobowych i osoba bez odpowiednich uprawnień nie może operować cudzymi danymi.
Na jakiej podstawie pracują detektywi?
Jako że detektywi pracują na podstawie ustawy o usługach detektywistycznych, zakres ich pracy musi mieścić się w przewidzianych tam normach. Potocznie zwykło się twierdzić, że prywatny detektyw na podobne uprawnienia co funkcjonariusz służb państwowych, takich jak na przykład policja lub agencja bezpieczeństwa wewnętrznego. Nic bardziej mylnego, gdyż prywatny detektyw nie posiada większości uprawnień, które potocznie mu się przypisuje. Są one zarezerwowane dla funkcjonariuszy państwowych. Najwięcej zleceń prywatni detektywi dostają od klientów, którzy oczekują, że detektyw dostarczy im dane, których sami nie są w stanie zdobyć. Mogą to być na przykład dowody w sprawach karnych lub cywilnych. Bardzo często zdarza się, że klienci proszą detektywów, aby ci zdobyli odpowiednie dowody, które będą mogły służyć jako dowód w sprawie rozwodowej. Najczęściej sprowadza się to do zdobycia dowodów zdrady jednego ze współmałżonków. W toku pracy detektyw ma prawo podjąć wszelkie środki, które bez szkody osób postronnych mogą go doprowadzić do zdobycia dowodów na zdradę małżeńską. W tym miejscu trzeba zaznaczyć, że w normalnych warunkach byłoby to niemożliwe, gdyż śledzenie lub przetwarzanie danych osobowych osób, bez posiadania upoważnienia do tego jest zabronione prawem i nie może służyć jako dowód w sądzie. Jest to właśnie zakres pracy, który jest w stanie zaoferować prywatny, licencjonowany detektyw swoim klientom.
Jakie uprawnienia ma prywatny detektyw?
Prywatni detektywi posiadają prawo do zdobywania, a także analizowania i przetwarzania danych osobowych, dokumentów, a także newralgicznych danych gospodarczych pod warunkiem, że działają w sposób dyskretny, bez szkody dla osób postronnych, a zdobyte informacje przekazują swoim klientom. Są to najistotniejsze i główne uprawnienia przysługujące dzięki posiadaniu licencji prywatnego detektywa. Nie posiadają oni jednak prawa podobnego do pracowników firm ochroniarskich lub funkcjonariuszy w kontekście używania środków przymusu bezpośredniego. Oznacza to, że prywatny detektyw nie posiada zezwolenia na broń palną, ani broń obiektową. Podczas pełnienia czynności służbowych nie może także używać innych środków przymusu bezpośredniego i posiada jedynie takie uprawnienia, jakie przysługują zwykłemu obywatelowi w zakresie obrony koniecznej. Licencja detektywa nie ma nic wspólnego z pozwoleniem na broń ani licencją, którą posiadają kwalifikowani pracownicy ochrony fizycznej. Wszystkie te kwestie podlegają pod oddzielne ustawy i są zupełnie innymi uprawnieniami.
